De nachtmerrie van de ‘Locked Up’ klant

Gevangen zitten in een lening, het kan zomaar gebeuren. Het treft consumenten die hun huidige lening, meestal een doorlopend krediet, elders onder betere voorwaarden willen oversluiten, maar waarbij de nieuwe partij het leenbedrag niet wil verstrekken. Ineens zijn ze 'Locked Up' en bestaat de kans dat maandlasten niet meer kunnen worden betaald of een rente die alsmaar blijft stijgen. Met als gevolg een uitzichtloze situatie.

In het verleden zijn er vooral in een tijd van welvaart producten aan consumenten verkocht waarbij er achteraf te weinig rekening is gehouden met het profiel van de klant. Denk hierbij aan een klant die een product met een veel te hoog leenbedrag heeft ontvangen voor zijn besteedbaar inkomen. In financieel moeilijke periodes staan deze klanten met de rug tegen de muur: de maandelijkse lasten stapelden zich op, terwijl leennormen van banken steeds strenger worden zodat het overstappen naar een andere aanbieder niet meer mogelijk blijkt. Deze groeiende groep consumenten worden ook wel 'Locked-Up'-klanten genoemd. De omvang van het probleem rond Locked Up klanten wordt geschat op miljarden euro's.

Redenen om vast te zitten

Zo verstrengeld raken in leningen kan verschillende oorzaken hebben. Om überhaupt in aanmerking te komen voor een lening moet aan diverse voorwaarden worden voldaan, maar ook aan normen die door de overheid en de VFN zijn vastgesteld. Deze normen zorgen ervoor dat iemand verantwoord leent en met zijn of haar inkomsten de vaste lasten en de lening kan blijven dragen. Of een lening verantwoord is, wordt berekend door een indicatie te maken van hoeveel geld maximaal geleend zou kunnen worden. Deze berekening wordt gedaan met de Verantwoord Krediet Maximum (VKM) toets. 'Locked Up' klanten zitten vast omdat ze niet (meer) door deze VKM toets komen. Een aantal oorzaken hoe dit heeft kunnen gebeuren:

Maximale verstrekking en aanscherping normen

Het kan zijn dat een consument in het verleden een krediet heeft afgesloten met een maximale limiet. Dit houdt in dat de limiet destijds gelijk was aan het VKM. In de tussentijd zijn de (acceptatie)normen en normen voor levensonderhoud aangescherpt. Indien er in de tussentijd geen wijzigingen zijn plaatsgevonden in de financiële situatie (zoals loonsverhoging) van de klant dan houdt dit in dat wanneer nu de VKM toets wordt berekend de klant onvoldoende aflossingscapaciteit heeft om dezelfde lening opnieuw te verkrijgen.

Wijzigingen in financiële situatie

Ook kan er in de situatie van de consument iets zijn veranderd. Zo kan het inkomen zijn gedaald, kan de consument in de WAO of WW terecht zijn gekomen, verhuisd, gescheiden etc. Deze wijzigingen in inkomen en/of uitgaven hebben direct gevolg voor de uitkomst van de VKM toets. Genoemde situaties hebben een lager VKM tot gevolg.

Meerdere leningen

Een consument kan ook naast zijn lening diverse andere kredieten hebben afgenomen, zoals een postorderkrediet, creditcard of een uitgestelde betaling. Genoemde kredietfaciliteiten worden doorgaans iets makkelijker verstrekt omdat het om lagere bedragen gaat, ondanks dat deze verstrekkende partijen de financiële situatie van zijn toekomstige klant wel onderzoeken om overkreditering te voorkomen. Bij de berekening van het VKM wordt echter rekening gehouden met bestaande leningen die staan vermeld op het BKR uittreksel van de consument, zodat de lening oversluiten lastig zal worden.

Koopsomverzekering

In het verleden zijn door diverse intermediairs kredieten 'verkocht' in combinatie met een zogenaamde koopsomverzekering ter afdekking van het financiële risico van overlijden, ziekte en/of werkloosheid. De premie voor de verzekering werd in een keer betaald en 'meegeleend' in de lening. In sommige gevallen werd het leenbedrag met wel 20% verhoogd voor de verzekeringspremie. Door het 'verkopen' van koopsomverzekeringen ontving de bemiddelende partij provisie. Gevolg hiervan was dat het klantbelang niet altijd centraal stond en verstrekten intermediairs de klant producten die hij niet altijd nodig had. Zo leenden in sommige gevallen consumenten door de verhoging van het leenbedrag tegen het maximaal verantwoorde aan.

Probleemsituaties

Naast oorzaken uit het verleden doen zich ook een aantal specifieke probleemsituaties voor als mogelijk gevolg van het gevangen zitten in een lening. Enkele voorbeelden:

Naderen pensioendatum

Zo kan er een probleem ontstaan bij klanten met een doorlopend krediet, die de pensioendatum naderen. In het geval van pensioen dalen doorgaans de inkomsten en willen de kredietverstrekkers dat de lening dan is afgelost. De voorwaarden schrijven vanwege die reden voor dat de klant circa 5 jaar voor de pensioen leeftijd is bereikt moet gaan 'afbouwen'. Concreet houdt dit in dat de maandlast aanzienlijk omhoog schiet en dat de opnamefaciliteit wordt geblokkeerd. Deze stijging van maandlasten kan een probleem vormen in het inkomsten en uitgaven plaatje. Een oplossing zou zijn om de lening onder te brengen in een andere constructie, bijvoorbeeld een persoonlijke lening. Maar door hun leeftijd of BKR registratie kan men niet meer overstappen naar een andere leenvorm of kredietverstrekker.

Aflossingsvrije kredieten

Heeft een consument een aflossingsvrij krediet, wat inhoudt dat hij maandelijks alleen rente betaalt, dan begint vroeg of laat de afbouwfase (afhankelijk van productvoorwaarden, maar meestal na een periode van 60 maanden of bereiken 60-jarige leeftijd). Dit houdt in dat de maandlasten stijgen naar 1,5 of 2% van de kredietlimiet. Mogelijke gevolg hiervan is dat de consument deze last niet op kan brengen.

Stijgende rente

Een kenmerk van een doorlopend krediet is dat de rente variabel is. Deze kan gedurende de looptijd wijzigen. Heeft een consument een doorlopend krediet bij een aanbieder waar de rente van het krediet stijgt (of gelijk blijft), terwijl in markt juist een dalende trend waarneembaar is, dan zou het in zijn belang zijn, zijn krediet onder te brengen bij een aanbieder met een lagere rente. De looptijd zal in dat geval worden verkort waardoor de consument eerder klaar is met aflossen. Is betreffende consument echter locked up, dan zijn kansen op een eventuele besparing verkeken.

Klant tegemoet komen

Een echte oplossing voor dit probleem is gelukkig in de maak. Per 1 januari 2012 is een wijziging doorgevoerd in de Gedragscode Consumptief Krediet, om de mogelijkheden voor de consument te verbeteren.

Zo bepaalt de wijziging dat in die situaties dat het oversluiten van een lening naar een andere aanbieder aantoonbaar in het belang is van de consument, de aanbieder dit krediet toch kan aanbieden ook al wordt er niet meer voldaan aan de leennormen (VKM-toets). Een ontwikkeling die door toezichthoudende partijen wordt onderschreven.

Dat is goed nieuws voor consumenten zonder achterstanden. Leent de consument namelijk bij een 'goede intermediair' dan zal laatstgenoemde zijn zorgplicht serieus nemen en samen met de klant zoeken naar een oplossing. Zo kan het krediet binnen redelijke termijn worden afgelost door met de verschillende kredietverstrekkers voor de klant te onderhandelen. Voor consumenten die inmiddels met een achterstand in betalen te maken hebben is het een ander verhaal. Voor hen blijft het oversluiten ondanks de wijziging nog helaas een groot probleem, omdat verstrekkers consumenten alsnog mogen weigeren vanwege een negatieve BKR registratie.

Voor consumenten blijft het raadzaam om waakzaam te blijven bij het afsluiten van een consumptief krediet en de voorwaarden goed door te nemen. Zo is het soms verstandiger een persoonlijke lening te nemen en de looptijd van de lening af te stemmen op de levensduur of gebruiksduur van het goed dat met de lening wordt aangeschaft, dan het risico te lopen te verzanden in een doorlopend krediet. Voor de Locked Up klant is het een lastige en onzekere situatie. Echter gezien de huidige omvang van het probleem zal er, gesteund door toezichthoudende partijen, steeds meer ruimte ontstaan om constructieve oplossingen per individueel geval te bedenken, om zodoende wat licht aan het einde van de tunnel in zicht te krijgen...